دانلود کتاب معارف قرآن: خداشناسی، کیهان شناسی، انسان شناسی

در کتاب معارف قرآن، محمدتقی مصباح یزدی به دسته‌بندی موضوعی آیات قرآن کریم پرداخته‌ است که این مجموعه از جمله آثار ابتکاری و بدیع ایشان محسوب می‌شود. حضرت استاد در آغاز ضمن تأکید بر لزوم گنجاندن درس تفسیر در مجموعه دروس اصلی حوزه علمیه، از مرحوم علامه طباطبایی، در مقام پیشگام و پرچم‌دار تدریس و نگارش تفسیر در حوزه تقدیر می‌کنند و ارائه یک دوره کامل تفسیر را به منزله متن درسی، نامیسر می‌شمارند و همچنین انتخاب بخش‌هایی از تفسیر قرآن را نیز ناکافی و غیرمفید می‌دانند، و دسته بندی موضوعی آیات را تنها راه ممکن و مفید می‌بینند. البته این دسته بندی می‌باید با نظم منطقی و بیانی متناسب با کتاب درسی عرضه گردد.

در زمینه دسته‌بندى موضوعى آیات قرآن کریم نیز استاد طرحى بدیع و ابتکارى را پیشنهاد مى‌کنند که در قیاس با طرح‌‌هاى سابق که آیات را بر محور «عقاید، احکام و اخلاق» یا بر محور «انسان و ابعاد وجودى او» دسته‌بندى می‌‌کردند، امتیازات چشم‌‌گیرى دارد. در این طرح، موضوعات آیات مورد بحث، بر محور «اللّه» که هستى‌‌بخش همه کائنات است، دسته‌‌بندى شده، و با الهام از آیه شریفه أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَسَالَتْ أَوْدِیَةٌ بِقَدَرِهَا...، بحث از نقطه معینى آغاز مى‌‌گردد و پس از تکمیل آن در هر مرحله، به ترتیب به مراحل پایین تر ـ که در طول یکدیگرند ـ مى‌‌رسد، و در نتیجه ارتباط منطقى میانِ هر مبحث با مبحث قبل برقرار مى‌‌شود. بر این اساس موضوعات مورد بحث در دروس تفسیر موضوعى حضرت استاد به ترتیب ذیل است:

1. خداشناسى: این بخش با بحث در زمینه شناخت خداوند آغاز مى شود و به بحث درباره کلیات و تفاصیل افعال الهى خاتمه می‌یابد.

2. جهان‌‌شناسى: خلقت جهان هستى، یکى از افعال الهى است و از این جهت مباحث این بخش با بخش قبلى ارتباط مى‌‌یابد، و به اینجا مى‌‌رسد که خلقت همه پدیده‌‌هاى جهان، مقدم بر خلقت «انسان» به منزله شریف‌‌ترین مخلوق خداوند بوده است

 .3انسان‌‌شناسى: در این بخش اثبات مى‌‌شود که انسان موجودى تک‌‌بعدى نبوده، زندگى او در دنیا مقدمه زندگى اخروى است، و او در این سیر نیازمند راه و طریق وصول به کمال و جاودانگى است.

.4راه‌‌شناسى: در این بخش، سخن بر سر شناخت راه درست وصول به سعادت آدمى است. این موضوع به مباحث رسالت و نبوت و امامت تسرى مى‌‌یابد و به این ترتیب با بخش بعدى مرتبط مى‌‌شود.

5. راهنماشناسى: صفات و ویژگى‌‌هاى راهنمایان طریق هدایت و چگونگى هدایت آنان موضوع این مبحث است. حلقه اتصال این مبحث با مباحث بخش بعد، طرح بحث کتب آسمانى پیشین است که به قرآن شناسى مى‌‌انجامد.

.6قرآن‌‌شناسى: این بخش قرآن را از زبان خود قرآن معرفى مى‌‌کند و از آنجا که در این بخش از تزکیه و تعلیم، به منزله هدف قرآن سخن به میان آمده، زمینه بحث تزکیه و انسان‌‌سازى قرآن فراهم مى‌‌آید.

.7اخلاق یا انسان‌‌سازى قرآن: در این مقام دیدگاه‌‌هاى اخلاقى قرآن تبیین مى‌‌گردد و ثابت مى‌‌شود که عبادت و بندگىِ خدا، تنها اکسیر انسان‌‌سازى است.

8. برنامه هاى عبادى قرآن: در این بحث به برنامه‌های عبادی قرآن اعم از برنامه هاى فردى و اجتماعى اشاره می‌شود.

9. احکام فردى قرآن

10. احکام اجتماعى قرآن: در مقدمه این بخش، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن مورد بحث قرار مى‌‌گیرد.

بنابراین، معارف قرآن از نقطه آغاز هستى شروع مى‌‌شود و به ترتیب مراحل خلق و تدبیر را با حفظ محوریت «اللّه» برمى‌‌رسد، و سرانجام با بیان ویژگى‌‌هاى جامعه آرمانى انسان ختم مى‌‌گردد.

گفتنی است سه بخش نخست مجموعه معارف قرآن، یعنی «خداشناسی»، «کیهان‌شناسی» و «انسان‌شناسی»، و بخش هفتم، یعنی «اخلاق در قرآن» در مجموعه‌ آثار حضرت استاد با عنوان «مشکات» نیز به چاپ رسیده است.